Θϊούλη μ’ φουταπshίες!
Από την Αθήνα του Όθωνα στην Αθήνα του Μίλτου Καρέλλη
Όλα ξεκίνησαν στην πρώτη αξιολόγηση των σεναρίων του έργου. Ένα από τα βασικά σχόλια των χρηστών ήταν: «Μα δεν μιλούσαν έτσι, εκείνη την εποχή!». Απόλυτα σωστό. Πώς όμως μιλούσαν; Το ερώτημα έπρεπε να διερευνηθεί, με τη βοήθεια ειδικού γλωσσολόγου. Στο μεταξύ, αποφασίστηκε να επανασχεδιαστεί ολόκληρη η εμπειρία για την Αθήνα. Να δημιουργηθεί μία ενιαία ιστορία, με πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές, με αρχή, μέση και τέλος. Έτσι γεννήθηκε… ο Μίλτος Καρέλλης. Ένας Ρουμελιώτης που σε ηλικία 15 ετών, εν έτει 1854, γίνεται εσωτερικός μετανάστης. Εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου αρχικά δουλεύει ως λούστρος. Με το πέρασμα του χρόνου όμως, ως έξυπνος και άξιος νέος που είναι –και με τη βοήθεια ενός «καλού» γάμου– προοδεύει. Αποκτά οικογένεια και δικό του κατάστημα και ζει ευτυχής, ώσπου ο γάμος της κόρης του «σκοντάφτει» στα κοινωνικά στεγανά της εποχής. Μια ιστορία μυθοπλασίας που αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά για τον 19ο αιώνα προβλήματα και τις ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας.
Φωταψίες ή φουταπshίες;
Δημιουργήθηκε λοιπόν η ιστορία του Μίλτου Καρέλλη, μια ιστορία που μέσω καθοδηγούμενου διαλόγου θα δίνει την ευκαιρία στους χρήστες να συζητήσουν για την προσωπικότητα και τις αξίες του Μίλτου αλλά και γενικότερα για τα ήθη της εποχής και τη σχέση τους με το σήμερα. Παράλληλα, η εμπειρία εμπλουτίστηκε με αυτόνομα «Ηχοτοπία» και με δεκάδες πρωταγωνιστές, από τη βασίλισσα Αμαλία και τον καθηγητή βοτανικής Θεόδωρο Ορφανίδη μέχρι ανώνυμες πλύστρες στις όχθες του Ιλισσού. Στο μεταξύ, η ομάδα είχε ξεκινήσει συνεργασία με τον καθηγητή γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ Νίκο Παντελίδη, ο οποίος ανέλαβε να «παλαιώσει» τα κείμενα των σεναρίων. Η συνεισφορά του υπήρξε πραγματικά πολύτιμη. Ανάλογα με το κοινωνικό τους επίπεδο, οι ηρωίδες και οι ήρωες του σεναρίου της Αθήνας «αποκήρυξαν» τη σύγχρονη ελληνική και ξαναβρήκαν τις δικές τους λαλιές: καθαρεύουσα, παλαιοαθηναϊκή διάλεκτο, ρουμελιώτικα, καθαρεύουσα με γερμανική προφορά για τη βασίλισσα Αμαλία! Έτσι, οι φωταψίες έγιναν φουταπshίες, η γυναίκα έγινε γ’ναίκα, το εκεί έγινε ετού, το κι εκείνος έγινε ch’ εchείνος!
Ξανθιώτικα, ισπανοεβραϊκά, τούρκικα, πομάκικα και αρμένικα
Αντίστοιχη επεξεργασία έγινε και στο σενάριο της Ξάνθης. Εδώ, εκτός από την καθαρεύουσα και την ξανθιώτικη διάλεκτο, τα κείμενα μεταφράστηκαν στα ισπανοεβραϊκά (λαντίνο), στα τούρκικα, στα πομάκικα και στα αρμένικα. Στόχος, όπως και στην Αθήνα, να αποκτήσει η εμπειρία όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ρεαλισμό, αληθοφάνεια, και να αναδείξει το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ξανθιώτικης κοινωνίας της εποχής: την πολυπολιτισμικότητα. Και, όπως και στην Αθήνα, τα κείμενα άλλαξαν εντελώς μορφή και ήχο. Το πάρε έγινε πάρι, το την έγινε ντιν, το είσαι έγινε γείshι!
Ηχογραφώντας, για πρώτη φορά, λαλιές που τις έχει σβήσει η λήθη
Όλα αυτά στο χαρτί. Ο πρώτος «σκόπελος», η μεταμόρφωση δηλαδή των κειμένων, είχε ξεπεραστεί. Απέμενε ένας δεύτερος «σκόπελος», μεγαλύτερος. Η φωνητική τους απόδοση. Η «επιχείρηση» πραγματοποιήθηκε στην εταιρία παραγωγής Rabbeats, το τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου. Οι ηθοποιοί, ανάμεσά τους ο διάσημος Τούρκος Cem Yiğit Üzümoğlu, ξεπερνώντας τον εαυτό τους, βάλθηκαν να ερμηνεύουν τα κείμενα σε γλώσσες που δεν μιλιούνται πια, με τη βοήθεια του γλωσσολόγου μας. Ξαφνικά, το στούντιο γέμισε λαλιές που είχαν δεκαετίες να ακουστούν. Όπως τόνισε ο καθηγητής Ν. Παντελίδης, ειδικά για την παλαιοαθηναϊκή διάλεκτο αλλά και γενικότερα τον τρόπο με τον οποίο μιλούσαν οι κάτοικοι της Αττικής, γηγενείς ή εσωτερικοί μετανάστες, στις αρχές του 19ου αιώνα, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Παρ’ όλα αυτά, στα κείμενα εφαρμόστηκαν σχολαστικά οι γνώσεις που έχουμε για την εποχή, με αποτέλεσμα το έργο μας να διεκδικεί μία επιστημονική πρωτιά: την απόπειρα ηχογραφημένης αναπαραγωγής διαλέκτων που έχουν από καιρό ξεχαστεί!
Εν κατακλείδι, το εγχείρημα της γλωσσικής αποτύπωσης του παρελθόντος αποδείχθηκε ένα μακρύ, τρικυμιώδες αλλά και συναρπαστικό ταξίδι! Κάτι που επιβεβαίωσαν όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί που έλαβαν μέρος στην ηχογράφηση, οι οποίοι, παρά τις δυσκολίες απόδοσης των κειμένων, δήλωσαν ότι είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα στα οποία έχουν μέχρι στιγμής εμπλακεί!